Bệnh viêm não vi rút và viêm não Nhật Bản nguy hiểm như thế nào?

Hiện bệnh viêm não virus và viêm não Nhật Bản đang vào mùa.PGS.TS. Trần Đắc Phu, Cục trưởng Cục Y tế dự phòng  (Bộ Y tế) trả lời nhữngthắc mắc liên quan đến các bệnh này. 

Ảnh minh họa

1. Xin ông cho biết các biểu hiện của bệnh và nguyên nhân nào gây bệnh viêm nãovi rút?

Về triệu chứng của bệnh viêm não virus là một tình trạng bệnh nguy hiểm do nhiềuloại vi rút gây nên, thường gây tổn thương ở não, để lại di chứng thần kinh vàtử vong cao. Biểu hiện chính của bệnh là có sốt cao và kèm theo các triệu chứngliên quan đến tổn thương hệ thần kinh trung ương bao gồm: nhức đầu dữ dội, buồnnôn và nôn mửa, cứng cổ, lú lẫn, mất định hướng, thay đổi nhân cách, co giật, rốiloạn nghe nói, ảo giác, mất trí nhớ, đờ đẫn, hôn mê... Người già và trẻ em lànhững người có nguy cơ cao bị mắc bệnh nặng, biến chứng và tử vong.

Về nguyên nhân tại nước ta, các căn nguyên gây viêm não thường là các vi rútarbo (trong đó có vi rút viêm não Nhật Bản), vi rút herpes, các vi rút đường ruột(như EV 71 gây bệnh tay chân miệng), sởi, quai bị và các vi rút khác mà ta chưabiết rõ... Do các triệu chứng lâm sàng rất khó phân biệt giữa các chủng vi rútdo đó việc chẩn đoán nguyên nhân phải thông qua việc xét nghiệm xác định virút. Như vậy, bệnh viêm não Nhật Bản chỉ là một trong những nguyên nhân phổ biếngây bệnh viêm não vi rút ở nước ta. Từ trước những năm 1997, khi nước ta bắt đầutriển khai tiêm vắc xin phòng bệnh viêm não Nhật Bản, nguyên nhân gây viêm nãovi rút chủ yếu là vi rút viêm não Nhật Bản chiếm tới 61,3% trong tổng số các caviêm não vào năm 1995. Nhờ kết quả phòng bệnh của chương trình triển khai tiêmvắc xin viêm não Nhật Bản tại nước ta, số trường hợp viêm não do vi rút viêmnão Nhật Bản đã giảm đáng kể, đến nay chỉ còn chiếm khoảng 10-15% tổng số cáctrường hợp mắc bệnh viêm não vi rút.

2. Viêm não vi rút biểu hiện dưới nhiều dạng bệnh khác nhau và có nhiều nguyênnhân gây nên bệnh viêm não vi rút, ông cho biết chúng ta nên làm thế nào đểphòng các loại bệnh viêm não vi rút?

Căn cứ vào nguyên nhân rõ ràng chúng ta phải dựa vào các nguyên nhân để phòngchống một cách thích hợp.

- Đối với các vi rút arbo, bệnh lây qua côn trùng tiết túc như muỗi, ve… đốt,việc quan trọng nhất là hạn chế các nguy cơ bị côn trùng, muỗi đốt khi sinh hoạthoặc làm việc ngoài trời đặc biệt là vào lúc bình minh hoặc hoàng hôn (là thờiđiểm muỗi hoạt động mạnh nhất) thông qua việc mặc áo quần phủ kín tay, chân,như mặc áo dài tay, mang tất cùng với việc sử dụng các chất xua đuổi côn trùng,nằm màn khi ngủ. Để hạn chế sự phát triển của muỗi gây bệnh, chúng ta cần phảithường xuyên vệ sinh môi trường, phát quang bụi rậm, làm thông thoáng cốngrãnh, đậy kỹ các vật dụng chứa nước, loại bỏ các dụng cụ thừa có khả năng đọngnước nhằm giảm thiểu nơi cư ngụ cũng như nơi đẻ trứng của muỗi kết hợp với phunhóa chất diệt muỗi ở những nơi có mật độ muỗi cao.

- Đối với các chủng vi rút như herpes, sởi, quai bị,… bệnh lây qua đường hô hấpvà tiếp xúc trực tiếp, chúng ta cần phải cách ly người bệnh cũng như hạn chế việctiếp xúc trực tiếp với người bệnh, sử dụng các biện pháp phòng hộ như đeo khẩutrang khi chăm sóc người bệnh. Trong số các chủng vi rút này, một số chủng virút gây bệnh đã có vắc xin phòng bệnh như sởi, quai bị, chúng ta cần phải chủ độngtiêm vắc xin để phòng bệnh và những biến chứng viêm não của các bệnh này.

- Đối với các vi rút đường ruột, bệnh lây qua đường tiêu hóa và tiếp xúc trựctiếp, việc vệ sinh cá nhân là yếu tố quan trọng hàng đầu do hiện chưa có vắcxin phòng bệnh đặc hiệu, trong đó việc rửa tay với xà phòng trước khi ăn và saukhi đi vệ sinh, vệ sinh ăn chín, uống chín là những biện pháp phòng bệnh đơn giảnvà hiệu quả.

- Đối với vi rút gây bệnh viêm não Nhật Bản đã có vắc xin phòng bệnh, thực hiệntiêm vắc xin viêm não Nhật Bản đầy đủ và đúng lịch là biện pháp phòng bệnh quantrọng và hiệu quả nhất. Tuy nhiên, nếu chỉ tiêm 1 mũi vắc xin thì không có hiệulực bảo vệ, nếu tiêm đủ 2 mũi vắc xin hiệu lực bảo vệ đạt trên 80%, tiêm đủ 3mũi vắc xin hiệu lực bảo vệ đạt 90-95% trong khoảng 3 năm, do đó trẻ em cầntiêm chủng với 3 liều cơ bản như sau:

- Mũi 1: lúc trẻ được 1 tuổi;

- Mũi 2: sau mũi 1 từ 1 đến 2 tuần;

- Mũi 3: cách mũi 2 là 1 năm.

Sau đó cứ 3-4 năm tiêm nhắc lại một lần cho đến khi trẻ qua 15 tuổi.

3. Vi rút viêm não Nhật Bản không phải là tác nhân duy nhất gây viêm não vi rútcó phải không thưa ông?

Đúng. Viêm não vi rút do nhiều loại vi rút gây nên, trong đó vi rút viêm não NhậtBản chỉ là một trong những tác nhân gây bệnh này. Hiện nay viêm não Nhật Bảnchiếm khoảng 10 đến 15% trong tổng số các trường hợp mắc bệnh viêm não vi rút.

4. Có nhiều nguyên nhân gây bệnh viêm não vi rút trong đó có bệnh viêm não NhậtBản. Vậy thưa ông bệnh viêm não Nhật Bản là gì?

Bệnh viêm não Nhật Bản (VNNB) là bệnh nhiễm vi rút cấp tính do vi rút VNNB gâyra. Bệnh làm tổn thương nghiêm trọng hệ thần kinh trung ương, thường gặp ở trẻem dưới 15 tuổi.

5. Bệnh viêm não Nhật Bản có nguy hiểm không và có biểu hiện như thế nào?

Bệnh thường có biểu hiện rất cấp tính bao gồm sốt cao đột ngột, nhức đầu, nôn mửa;rối loạn tinh thần ở các mức độ khác nhau: vật vã mê sảng hoặc li bì, lú lẫn,hôn mê kèm theo co giật, cử động bất thường hoặc bị liệt. Tỷ lệ tử vong cao cóthể lên đến 10% - 20%.

6. Bệnh viêm não Nhật Bản là bệnh cấp tính do vi rút . Tại sao lại gọi là bệnhviêm não Nhật Bản? có phải do lần đầu tiên xuất hiện bệnh này tại Nhật Bảnkhông thưa ông?

Bệnh được phát hiện lần đầu tiên tại Nhật Bản khi gây dịch ở nước này với sốngười mắc và tử vong rất cao. Năm 1935 các nhà khoa học Nhật Bản đã tìm ra cănnguyên gây bệnh là một loại vi rút được đặt tên là vi rút Viêm não Nhật Bản vàtừ đó tên bệnh cũng được gọi là viêm não Nhật Bản.

7. Bệnh viêm não Nhật Bản là bệnh truyền nhiễm và đã gây dịch tại Nhật Bản vậyngoài Nhật Bản, còn những nước nào thường có bệnh viêm não Nhật Bản?

Các nước Đông Nam Á, Ấn Độ, Trung Quốc, Đài Loan, Hàn Quốc, Philippin, vùng viễnđông Liên bang Nga hàng năm đều có dịch bệnh VNNB với số người mắc khá cao.

Hầu hết các nước này có nhiệt độ cao vào mùa hè và mưa nhiều thuận lợi cho việctrồng lúa nước. Chim di trú và tập quán chăn nuôi lợn theo hộ gia đình còn phổbiến đã tạo điều kiện thuận lợi cho việc lưu hành virut VNNB trong tự nhiên, từđó dẫn đến tình trạng lưu hành bệnh VNNB ở người.

8. Ở Việt Nam bệnh viêm não Nhật Bản xuất hiện từ khi nào và lưu hành ở nhữngvùng nào? 

Ở Việt Nam, bệnh VNNB được ghi nhận lần đầu tiên vào năm 1952. Bệnh VNNB lưuhành trong cả nước, nhiều nhất ở các tỉnh đồng bằng và trung du miền Bắc. Các ổdịch phần lớn tập trung ở những vùng trồng nhiều lúa nước kết hợp với chăn nuôilợn hoặc vùng trung du bán sơn địa có trồng nhiều hoa quả và nuôi lợn.

9. Các ổ dịch viêm não Nhật Bản tập trung phần lớn ở những vùng trồng lúa nướcvà chăn nuôi lợn, xin ông cho biết nguồn truyền nhiễm của bệnh VNNB là gì?

Động vật nhiễm vi rút có vai trò là nguồn truyền nhiễm bệnh VNNB cho người.

- Nguồn truyền nhiễm trong thiên nhiên là các loài chim, và một số loài bò sát.

- Nguồn truyền nhiễm ở súc vật gần người quan trọng nhất là lợn do dễ bị nhiễmvi rút và được chăn nuôi ở nhiều hộ gia đình. Ngoài ra một số gia súc khác nhưtrâu, bò, dê, cừu cũng có thể là ổ chứa của vi rút.

10. Vì sao loài lợn được coi là nguồn truyền nhiễm quan trọng nhất?

Trong số các loài động vật sống gần người, lợn được coi là nguồn truyền nhiễmquan trọng nhất vì:

- Tỷ lệ lợn bị nhiễm virút VNNB trong vùng dịch rất cao (khoảng 80% đàn lợnnuôi), và phạm vi lợn nuôi tại các hộ gia đình rất lớn (hầu hết gia đình ở nôngthôn có nuôi lợn).

- Sự xuất hiện vi rút VNNB trong máu lợn xảy ra ngay sau khi lợn bị nhiễmvirút. Thời gian nhiễm virút huyết ở lợn kéo dài từ 2 đến 4 ngày với số lượngvirút VNNB trong máu rất cao đủ để gây nhiễm cho muỗi để từ đó truyền bệnh chongười.

11. Động vật nhiễm vi rút có vai trò là nguồn truyền nhiễm bệnh VNNB, trong đólợn được coi là nguồn truyền nhiễm quan trọng nhất, vậy bệnh VNNB được lây truyềnnhư thế nào? Có lây trực tiếp từ người sang người không, thưa ông?

Bệnh VNNB không lây trực tiếp từ người sang người. Bệnh được truyền sang ngườiqua muỗi đốt. Muỗi hút máu động bị vật nhiễm vi rút (thường là từ lợn) rồi từđó lại đốt người và truyền bệnh cho người. Muỗi truyền bệnh VNNB được gọi làvéctơ truyền bệnh.

Ăn uống chung, dùng chung đồ dùng, tiếp xúc gần gũi với người bệnh không làmlây bệnh.

12. Có phải tất cả các loài muỗi đều có thể lây truyền bệnh VNNB không? 

Có nhiều loài muỗi có khả năng truyền bệnh VNNB, tuy nhiên có 2 loài muỗi chínhtruyền bệnh này đó là Culex. tritaeniorhynchus và Culex.vishnui. Đây là hailoài muỗi thường sinh sản và trú đậu ở ruộng lúa nước, nhất là ở ruộng mạ vàphát tán rộng trên cánh đồng, nên được gọi là muỗi đồng ruộng.

Muỗi thường bay đi hút máu súc vật hoặc máu người vào lúc chập tối; muỗi sinh sảnvà phát triển nhiều vào mùa hè lúc nắng nóng, mưa nhiều.

13. Xin ông cho biết bệnh viêm não Nhật Bản thường xảy ra vào mùa nào?

Bệnh VNNB có thể xảy ra quanh năm nhưng mùa dịch thường bắt đầu vào các thángmùa hè, đỉnh điểm dịch vào các tháng 5, 6, 7. Sở dĩ bệnh hay gặp vào mùa này làvì đây là mùa thuận lợi cho muỗi truyền bệnh phát triển và cũng là mùa có nhiềuloài hoa quả chín thu hút chim từ rừng về mang theo mầm bệnh từ nơi hoang dã rồitừ đó lây sang đàn lợn, gia súc gần người và sau đó lây sang cho người.

14. Những người nào và lứa tuổi bao nhiêu có nguy cơ mắc bệnh VNNB?

Tất cả mọi người, mọi lứa tuổi nếu chưa có miễn dịch với vi rút VNNB đều có thểbị mắc bệnh. Tuy nhiên, bệnh VNNB chủ yếu gặp ở trẻ em dưới 15 tuổi. Người lớncũng có nguy cơ mắc bệnh do chưa từng được tiêm chủng trước đây và có thể bịnhiễm vi rút khi đi du lịch, lao động, công tác vào vùng lưu hành bệnh VNNB.

15. Bệnh VNNB là bệnh truyền nhiễm nguy hiểm và có thể lây lan thành dịch vậycác biện pháp phòng bệnh VNNB như thế nào, thưa ông?

Bệnh VNNB đã có vắc xin phòng bệnh nên việc tiêm vắc xin là biện pháp phòng bệnhquan trọng, hiệu quả và khả thi nhất. Ngoài tiêm vắc xin, các biện pháp sau đâycũng góp phần phòng bệnh cho cộng đồng, bao gồm:

- Thực hiện tốt vệ sinh môi trường, giữ gìn nhà ở sạch sẽ, vệ sinh chuồng trạiđể muỗi không có nơi trú đậu, nên dời chuồng gia súc xa nhà. 

- Ngủ màn, không cho trẻ em chơi gần chuồng gia súc đặc biệt lúc chập tối đềphòng muỗi đốt. Các hộ gia đình thường xuyên sử dụng các biện pháp thông thườngđể xua, diệt muỗi.

- Khi có dấu hiệu sốt cao cùng với các triệu chứng tổn thương hệ thần kinhtrung ương cần phải đưa trẻ ngay đến cơ sở y tế để được chẩn đoán và điều trị kịpthời.

16. Tiêm vắc xin viêm não Nhật Bản được thực hiện như thế nào?

Đối với trẻ em dưới 5 tuổi :

Tiêm 3 liều cơ bản theo lịch tiêm của chương trình tiêm chủng mở rộng.

Mũi 1: lúc trẻ đủ 1 tuổi
Mũi 2: sau mũi 1 từ 1 đến 2 tuần
Mũi 3: sau mũi 2 là một năm

Sau đó cứ 3-4 năm tiêm nhắc lại một lần cho đến khi trẻ qua 15 tuổi.

Đối với trẻ trên 5 tuổi nếu chưa từng được tiêm vắc xin VNNB thì cũng tiêm với3 liều cơ bản:
Mũi 1: càng sớm càng tốt
Mũi 2: sau mũi 1 từ 1 đến 2 tuần
Mũi 3: sau mũi 2 là một năm.
Sau đó cứ 3-4 năm tiêm nhắc lại một lần cho đến khi trẻ qua 15 tuổi.

17. Khi đi tiêm vắc xin viêm não Nhật Bản nên chú ý có thể gặp những tác dụngphụ nào? 

Cũng như các vắc xin khác khi tiêm Vắc xin VNNB có một tỷ lệ nhất định có tác dụngphụ, bao gồm:

Tại chỗ tiêm: có thể bị đau, sưng, đỏ, thường gặp ở 5-10% người được tiêm. Mộtsố ít có phản ứng toàn thân như sốt nhẹ, đau đầu, mệt mỏi. Các phản ứng phụ nêutrên xuất hiện khoảng vài giờ sau khi tiêm và thường tự hết sau 1-2 ngày. Ngoàira có một tỷ lệ vô cùng nhỏ (khoảng 1/1 triệu mũi tiêm) có thể gặp choáng (sốcphản vệ) sau khi tiêm trong vòng vài giờ, cần được đưa ngay tới cơ sở y tế gầnnhất để xử trí cấp cứu.

18. Vắc xin phòng viêm não Nhật Bản được triển khai trong chương trình tiêm chủngmở rộng như thế nào? 

Vắc xin viêm não Nhật Bản đã được đưa vào chương trình tiêm chủng mở rộng từnăm 1997, ban đầu ở một số tỉnh, thành phố nguy cơ cao và hàng năm mở rộng dầnra các địa phương khác. Đến năm 2013 đã triển khai tại 580 huyện của 60 tỉnh,thành phố và năm 2014 triển khai tại tất cả các tỉnh, thành phố trên cả nước.

19. Trẻ em ở độ tuổi nào được tiêm miễn phí vắc xin phòng viêm não Nhật Bảntrong chương trình tiêm chủng mở rộng? 

Hiện nay vắc xin viêm não Nhật Bản trong chương trình tiêm chủng mở rộng mới chỉáp dụng cho trẻ từ 1 đến 5 tuổi là nhóm trẻ có nguy cơ mắc và biến chứng cao nhất.

20. Cộng đồng và người dân cần làm gì để phòng các bệnh mùa hè và bệnh viêm nãoNhật Bản?

- Chủ động đưa con em đi tiêm chủng đầy đủ, đúng lịch tất cả các loại vắc xintrong đó có vắc xin VNNB, bởi vì vắc xin chính là biện pháp phòng bệnh quan trọngnhất, hiệu quả nhất và chỉ có tỷ lệ tiêm chủng cao mới có khả năng bảo vệ đượccá nhân và cộng đồng trước các dịch bệnh nguy hiểm trong đó có VNNB.

- Thường xuyên giữ gìn vệ sinh môi trường sống sạch sẽ; chủ động thực hiện cácbiện pháp diệt muỗi, diệt lăng quăng, bọ gậy tại hộ gia đình, vệ sinh chuồng trạichăn nuôi để muỗi không có nơi trú đậu, nên dời chuồng gia súc xa nhà. 

- Khi phát hiện các triệu chứng nghi ngờ mắc bệnh truyền nhiễm thì cần đến ngaycác cơ sở y tế gần nhất để được khám, hướng dẫn và phòng lây nhiễm cho ngườikhác.

- Toàn thể người dân và cộng đồng cùng chung tay thực hiện và phối hợp thật tốtvới ngành y tế trong tất cả các hoạt động phòng chống dịch bệnh được triển khaitại hộ gia đình cũng như tại cồng đồng.

Theo Cục Y tế Dự phòng

Nguồn http://hanoimoi.com.vn/Tin-tuc/Suc-khoe/693432/benh-viem-na%CC%83o-vi-rut-va-viem-nao-nhat-ban-nguy-hiem-nhu-the-nao

Tag: bệnh viêm não, viêm não nhật bản, virus, tiêm chủng, tiêm phòng, vắc xin