Y tế dự phòng: Thiếu và yếu

Mỗi năm Việt Nam có trên 3,5 triệu người mắc lao, sốt rét, viêm gan virus, SARS, cúm A H1N1, H5N1, HIV/AIDS ... Trong khi đó, công tác y tế dự phòng luôn được đánh giá là lực lượng nòng cốt làm nhiệm vụ “gác gôn” chặn dịch nguy hiểm lại khó đảm nhận trách nhiệm loại trừ được bệnh cho dân.

Làm tốt công tác y tế dự phòng sẽ sớm phát hiện
và ngăn chặn dịch bệnh trong cộng đồng
Ảnh: Dương ngọc

Y tế dự phòng (YTDP) thiếu và yếu

Từ năm 2007, các phòng y tế, trung tâm YTDP quận, huyện và BVĐK tuyến huyện thành lập trên cơ sở tách ra từ TTYT quận, huyện đã khiến công tác YTDP gặp nhiều khó khăn, nhất là sự thiếu hụt về nhân lực. Mỗi Phòng y tế chỉ có từ 5-7 cán bộ, nhưng phải phụ trách rất nhiều đầu việc và làm việc trong điều kiện khó khăn. Kết quả điều tra của Bộ Y tế, 80% Trung tâm y tế dự phòng (TTYTDP) tỉnh cần được nâng cấp sửa chữa và xây mới. Hệ thống phòng xét nghiệm lạc hậu, thiếu đồng bộ. Điều tra tại 293 TTYT huyện, có 12,5% đơn vị chưa được cấp đất xây trụ sở, 40% đơn vị cần nâng cấp trụ sở, 100% trung tâm (TT) không có đủ trang thiết bị tối thiểu, phần lớn xét nghiệm dựa vào các bệnh viện.

Lần công tác mới đây tại Hà Tĩnh chúng tôi được biết, trong số 12 TTYTDP tuyến huyện, thì duy nhất TTYTDP huyện Lộc Hà có trụ sở được đầu tư mới độc lập. Số TT còn lại đều mượn cơ sở hoặc ở chung, ở nhờ các đơn vị khác để hoạt động. Nhiều TTYTDP nằm ở một góc với diện tích chật hẹp trong khuôn viên BV huyện. Ngay cả TTYTDP tỉnh cũng hoạt động trên một diện tích chật hẹp. Hầu hết các khu chuyên môn và công cộng không đảm bảo về yêu cầu kỹ thuật. Cơ sở vật chất đã khó, nên việc đầu tư TTB phục vụ công tác phòng chống dịch của các TTYTDP huyện cũng gặp rất nhiều khó khăn. Phần lớn TTYTDP thiếu thiết bị để làm xét nghiệm. Có TT được đầu tư TTB, nhưng lại không có người điều hành. Do không có trụ sở độc lập nên các TT gặp nhiều khó khăn trong triển khai hoạt động.

TTYTDP tỉnh Lạng Sơn có 54 cán bộ nhân viên (CBNV) với 6 khoa và 2 phòng chức năng, tuyến huyện có đội YTDP 5-10 CBNV. Song hàng ngày những cán bộ này vừa phải triển khai các hoạt động chuyên môn, kỹ thuật về phòng chống dịch, dinh dưỡng cộng đồng, vệ sinh an toàn thực phẩm, kiểm dịch y tế... vừa làm công tác chỉ đạo tuyến, tuyên truyền, thanh kiểm tra các hoạt động có liên quan đến sức khỏe người dân, khối lượng công việc nhiều trong khi quyền lợi của họ ít được quan tâm. Nhiều năm tỉnh không tuyển được BS trẻ. Ngân sách đầu tư cho YTDP tỉnh năm 2010 chỉ đạt hơn 28% tổng ngân sách y tế (mức khoán 28 triệu đ/cán bộ/năm không đủ trả lương cho 55/77 cán bộ hiện có).

Về vấn đề này, TS Nguyễn Văn Bình-Cục Trưởng Cục YTDP-Bộ Y tế cho biết, ngày công đi chống dịch của CB YTDP chiếm từ 40-70% tổng số nhân lực cơ quan, số người đi công tác lưu động chiếm 60-80%, tương đương 24 ngày trong một tháng. Họ mất rất nhiều thời gian, phải đến tận ổ dịch để điều tra dịch tễ học, làm xét nghiệm các loại mẫu có liên quan đến bệnh dịch... trong khi công tác phí chỉ có 200.000 đ/tháng. Ông cũng thừa nhận, nhân lực cho YTDP mới chỉ đáp ứng được 76% nhu cầu tuyến Trung ương, 55% tuyến tỉnh và 43% tuyến huyện. Hiện cả nước có 19.315 cán bộ, trong khi nhu cầu đến năm 2020 cần tới 57.980 cán bộ. Phần lớn cán bộ hoạt động về YTDP chưa được đào tạo chuyên sâu, nhất là mảng dịch tễ học, nên thiếu khả năng phân tích, đánh giá được các tác nhân gây bệnh... Chính vì thế mới xảy ra tình trạng hàng năm dịch bệnh (SXH, tiêu chảy, phát ban) vẫn cứ “ đến hẹn, lại lên” bùng phát trong cộng đồng.

Một lãnh đạo của Vụ Khoa học đào tạo-Bộ Y tế cho biết, hiện nay việc đào tạo nhân lực cho ngành YTDP tại một số trường cũng đang gặp khó khăn, bởi cán bộ giảng dạy thiếu và yếu, cơ sở vật chất, phòng thực hành, trang thiết bị nghèo nàn, lạc hậu. Do đó phần lớn các sinh viên có nguyện vọng học các chuyên khoa lâm sàng khác, và nhu cầu về nhân lực cho YTDP luôn trong tình trạng thiếu hụt.

Phun thuốc phòng trừ dịch bệnh

Phải chuẩn hóa cán bộ YTDP

Trước tình trạng trên, nhiều cán bộ YTDP bày tỏ quan điểm: nhất thiết phải mở loại hình đào tạo chuyên bác sĩ (BS) cho YTDP, đặc biệt đào tạo định hướng chuyên khoa YTDP cho các BS đang công tác tại tuyến cơ sở. GS Trịnh Quân Huấn cho biết, từ năm 2007 đến nay Việt Nam đã có 5 trường ĐH đăng ký mã số đào tạo và tuyển sinh hàng năm trên 200 sinh viên chuyên khoa YTDP. Công tác đào tạo được thực hiện đồng thời tiếp các bậc sau ĐH. Đào tạo bác sĩ YTDP đi đôi với đào tạo định hướng, chuyên khoa sơ bộ các BS đa khoa làm việc tại các cơ sở YTDP. Việc đào tạo được mở rộng tại tất cả các trường ĐH Y, CĐ và trung cấp y tế có đủ năng lực đào tạo các bác sĩ YTDP, y sĩ YTDP hoặc kỹ thuật viên... Trường Đại học Y Hà Nội làm đầu mối phối hợp với Vụ Khoa học và Đào tạo-Bộ Y tế để xây dựng khung chương trình đào tạo về YTDP. Mới đây, Chiến lược quốc gia về YTDP của Bộ Y tế được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt và ban hành Quyết định số 1402/QĐ-TTg phê duyệt đề án Hỗ trợ phát triển Trung tâm YTDP huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh. Theo đó đến nay cả nước có trên 5.500 cán bộ YTDP tốt nghiệp đại học, trên 1000 cán bộ sau ĐH, 4.200 kỹ thuật viên và y sĩ YTDP. Ngoài ra Bộ Y tế tiến hành thực hiện Đề án ưu tiên đầu tư đồng bộ cho các trung tâm YTDP tuyến huyện thuộc vùng kinh tế-xã hội đặc biệt khó khăn; Đồng thời thành lập Viện Đào tạo YHDP và Y tế công cộng nhằm bổ sung thêm nhân lực chất lượng cao để YTDP có đủ khả năng loại trừ dịch bệnh, chăm sóc và bảo vệ sức khỏe cho người dân.

Kim Ngân